2025 жылғы 1 қаңтардан бастап әлеуметтік өлшемдердің жыл сайынғы артуына және төлемдердің индексациялануына сәйкес, азаматтардың «БЖЗҚ» АҚ-дан (БЖЗҚ, Қор) жинақтаушы зейнетақы алатын төлем көлемі өсе түсті.
Бәрімізге белгілі, жинақтаушы зейнетақының мөлшері әрбір салымшының зейнетақы жинақтарына, яғни оның зейнетақы жарналарына және инвестициялық табысқа тікелей байланысты. Зейнет жасы немесе Әлеуметтік кодексте көрсетілген өзге де негіздер бойынша құқығы туындаған кезде салымшы БЖЗҚ-дан тұрақты зейнетақы төлемдерін ала бастайды.
Зейнетақы төлемдері олардың мөлшерін есептеу әдістемесіне (2023 жылғы 30 маусымдағы Үкімет қаулысымен бекітілген) сәйкес жүргізіледі. Ол бойынша зейнеткерлікке енді шығып жатқан азаматтарға ай сайынғы төлем келесідей есептеледі: бірінші жылы зейнетақы жинақтарының жалпы сомасы 6,5% мөлшерлемеге көбейтіліп, 12 айға бөлінеді. Келесі жылдары ай сайынғы төлем жыл сайын 5% индексация мөлшерлемесіне ұлғайып отырады. БЖЗҚ-дан төленетін айлық төлем мөлшері қаржы жылына белгіленген ең төменгі күнкөріс деңгейінің (КД) кемінде 70%-ынан төмен болмауы тиіс (2025 жылы КД – 46 228 теңге). Төлемдердің ең жоғары мөлшеріне шектеу жоқ, салымшының жинағына тәуелді.
1 немесе 2 топтағы мерзімсіз уақытқа белгіленген мүгедектігі бар азаматтар, сондай-ақ жұмыс беруші пайдасына кемінде 60 ай бойы міндетті кәсіби зейнетақы жарналарын аударған зейнет жасындағы азаматтар үшін төлемді ұлғайтатын арнайы түзету коэффициенттері қолданылады. Егер адам жоғарыда аталған санаттардың біреуінен көбіне сәйкес келсе, ең үлкен коэффициент пайдаланылады.
БЖЗҚ-дан берілетін зейнетақы төлемдері салымшының жеке шотындағы жинақ толық таусылғанға дейін жүргізіледі. Жеке жинақ салымшының меншігі болғандықтан, заңнамаға сәйкес мұраға беріледі.
2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарнасы (ЖМЗЖ) 2,5% мөлшерінде белгіленді.
2024 жылдың басынан бастап жұмыс берушілер БЖЗҚ-ға барлық қызметкерлерінің пайдасына ЖМЗЖ аударып келеді. Осылайша жинақтаушы жүйе жаңа құрамдауышпен толықты.
Әлеуметтік кодекске сәйкес, ЖМЗЖ-ның қызметкерлердің өз табысынан төлейтін 10% міндетті жарнадан айырмашылығы – оны жұмыс беруші өз қаражаты есебінен төлейді.
Мөлшері кезең-кезеңімен артады:
– 2024 ж. – 1,5%;
– 2025 ж. – 2,5%;
– 2026 ж. – 3,5%;
– 2027 ж. – 4,5%;
– 2028 ж. – 5%.
Есептеу үшін алынатын табыс мөлшері бір айлық ең төменгі жалақыдан (ЕТЖ) кем болмауы және 50 ЕТЖ-дан аспауы керек.
Жұмыс берушілер төмендегі санттарға жататын азаматтар үшін ЖМЗЖ төлеуден босатылады: зейнет жасындағы адамдар, 1–2 топтағы мерзімсіз мүгедектігі бар тұлғалар, әскери қызметшілер және оларға теңестірілгендер, сондай-ақ 1975 жылға дейін туған адамдар. ЖМЗЖ-ның уақытылы және толық төленуін мемлекеттік кірістер комитеті бақылайды.
ЖМЗЖ қызметкердің жеке меншігі емес және шартты шоттарға аударылады, сондықтан олар мұраға да берілмейді. Бұл жарналар зейнетақыны тарату (ынтымақты) қағидаты бойынша төлеуге арналған. Қазақстан азаматтығынан шыққан немесе қайтыс болған адамдар үшін бұрын аударылған ЖМЗЖ жүйе ішінде қайта бөлініп, басқа қатысушыларға өмір бойы төленеді.
Бұл жаңашылдық 1975 жылдан кейін туған азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз етуге бағытталған. Өйткені олардың 1998 жылға дейінгі еңбек өтілі аз немесе мүлдем болмауы мүмкін. Болашақта олардың зейнетақысы үш құрамдауыштан тұратын болады: базалық (мемлекеттен), жинақтаушы (10% МЗЖ), шартты-жинақтаушы (ЖМЗЖ).
Құжат тапсыру мерзімі 5 жылға ұзартылды
2026 жылғы 1 қаңтардан бастап жаңа Салық кодексі күшіне енеді. Десек те, қолданыстағы Кодекске де өзгерістер енгізілді. Олар БЖЗҚ-дан біржолғы зейнетақы төлемдерін (БЗТ) тұрғын үй жағдайын жақсарту немесе емделу ақысын өтеу үшін пайдаланған әлеуметтік осал топтағы азаматтарға қатысты.
Қандай өзгерістер енгізілді?
Әлеуметтік осал топтарға жататын тұлғалар біржолғы зейнетақы төлемдері түрінде салық салынатын табысқа стандартты салық шегерімдерін қолдануға құқылы. Олардың көпшілігі тұрғын үйге және (немесе) емделуге БЗТ алған кезде жеке табыс салығын (ЖТС) бірден төлеген. Сонымен қатар, 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап мұндай тұлғалардың БЗТ түріндегі салық салынатын табысына стандартты салық шегерімдері (882 АЕК шегінде) қолданылады. Бұл осы санатқа жататын алушылар БЗТ алған күннен бастап үш жыл ішінде ЖТС қайта есептеу мен өтеуді қолдану үшін БЖЗҚ-ға тиісті өтінішпен және растайтын құжаттармен жүгіне алатынын білдіреді. Алайда, БЗТ-ны 2021-2022 жылдары алған адамдар әртүрлі себептермен бұл мүмкіндікті пайдалана алмады. Енді ҚР Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулардың қабылдануына байланысты 2025 жылғы 15 шілдеден бастап жеке тұлғалардың осындай өтініштері үшін белгіленген талап қою мерзімі 3 жылдан 5 жылға дейін ұзартылды.
ЖТС қайтару құқығын кім пайдалана алады?
ЖТС қайтаруға құқығы бар жеке тұлғалардың тізбесі қолданыстағы Салық кодексінде айқындалған. Бұл бірінші, екінші немесе үшінші топтағы мүгедектер, мүгедек балалардың ата-аналарының немесе қамқоршыларының бірі, бала асырап алушылардың бірі, жетім балалардың асырап алушы ата-аналары, соғыс ардагерлері және басқа санаттар. Мұндай азаматтардың толық тізбесі Салық кодексінің 346-бабында көрсетілген.
Қайда жүгіну керек?
БЗТ бойынша салық салынатын табысты айқындау кезінде стандартты салық шегерімдері қолданылмаған зейнетақы төлемдерін алушылар, оларды қолдану құқығы болған жағдайда, кірістерді қайта есептеу және ЖТС өтеу үшін стандартты салық шегерімдерін қолдануға өтінішпен және растайтын құжаттармен БЖЗҚ-ның жақын жердегі филиалына шұғыл түрде жүгінуі қажет болды.
Стандартты салық шегерімі қолданылғаннан кейін, бұған дейін ЖТС ұсталған болса, ол алушының жеке зейнетақы шотына қайтарылды. Егер ЖТС төлеу кейінге қалдырылған болса, онда ай сайынғы зейнетақы төлемдерін алған кезде оны төлеуге қатысты міндеттеме алынып тасталды.
Аталған өзгерістер 2025 жылғы 31 желтоқсанға дейін (қоса алғанда) қолданыста болады, өйткені 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі күшіне енеді.
Анықтама.
Біржолғы зейнетақы төлемі (БЖТ) – Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексінде белгіленген тәртіппен тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) емделуге ақы төлеу мақсатында салымшы (зейнетақы төлемдерін алушы) БЖЗҚ-дан алатын міндетті зейнетақы жарналары есебінен (ал 01.07.2023ж. дейін міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары есебінен де) қалыптастырылған зейнетақы жинақтарының сомасы.
Естеріңізге сала кетейік, ЖТС-ты ұстаудың екі әдісі бар: ЖТС алған кезде бірден және зейнетақы алғанға дейін кейінге қалдырумен. Заңнамаға сәйкес ЖТС есептейтін салық агенті – БЖЗҚ, ол салықты жеке тұлғаның таңдауына қарай екі жолмен ұстай алады:
ЖТС-ты қалай ұстау керектігін уәкілетті операторға өтініш берген кезде БЗТ алушы ғана шешеді.
2025 жылғы 18 шілдеде мемлекет басшысы жаңа Салық кодексіне қол қойды. Ол БЖЗҚ-дан Қазақстан Республикасының бейрезиденттеріне төленетін зейнетақы төлемдерін қоспағанда, барлық табыстар, тұрғын үйге/емделуге арналған біржолғы зейнетақы төлемдері (БЗТ) түріндегі кірістерді 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап жеке табыс салығынан (ЖТС) босатуды көздейді.
Естеріңізге сала кетейік, жаңа Салық кодексі қабылданғанға дейін тұрғын үйге/емделуге біржолғы зейнетақы төлемдерін пайдаланған кезде ЖТС ұсталатын. Бұл ретте алушының таңдауына оны ұстап қалудың екі жолы ұсынылады: БЗТ алған кезде бірден немесе зейнетақы алатын кезге дейін кейінге қалдыру.
2026 жылғы 1 қаңтарға дейін БЖЗҚ-дан берілетін зейнетақы және біржолғы зейнетақы төлемдерінен ЖТС есептеу, ұстап қалу және төлеу қолданыстағы тәртіп бойынша жүзеге асырылады. Ал жаңа жылдан бастап ЖТС зейнетақы төлемдерінің барлық түрлерінен ұсталмайды. Бірақ мұның Қазақстан Республикасының резиденті болып есептелмейтін азаматтарға қатысы жоқ. ЖТС, сондай-ақ, біржолғы зейнетақы төлемдерінен де ұсталмайды.
2026 жылғы 1 қаңтардан бастап тұрғын үй жағдайын жақсарту немесе емделу мақсатында пайдаланылған біржолғы зейнетақы төлемдерінен ұсталуға тиіс, бірақ зейнетке шыққанға дейін кейінге қалдырылған жеке табыс салығы бойынша есептелген міндеттемелер де жойылады. Алайда, бұған дейін бюджетке төленген салықтар қайтарылмайды.
2026 жылғы 1 қаңтардан бастап өз пайдасына аударылған ерікті зейнетақы жарналары бойынша төлем көзінен салық салынуға жататын табыстан Салық кодексінде белгіленген шектерде қолданылатын салықтық шегерімдер де жойылады.
Бұл ретте жұмыс берушінің Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына жұмысшының пайдасына аударған ерікті зейнетақы жарналары жеке тұлғаның табысы болып саналмайды (тиісінше, жеке табыс салығы салынбайды), ал жұмыс беруші үшін бұл шығыстар корпоративтік табыс салығын есептеу кезінде шегерімге жатқызылады. Яғни бұл жағдайда салықтық жеңілдікті жұмысшы да, жұмыс беруші де пайдалана алады.
